Çeker Ocaklarla İlgili Sorular ve Cevaplar

• Çeker Ocaklar

---

Laboratuvar ya da atölyenize kullanım amacına uygun bir çeker ocağın kurulmuş olması kadar çeker ocakların gerektiği şekilde kullanılması ve sorun yaşandığında doğru şekilde müdahale edilmesi de oldukça önemlidir.

Aşağıdaki yazıda çeker ocaklarla ilgili tüm sorularınızın yanıtını bulacaksınız. Bu önemli bilgileri iş arkadaşlarınız ve gerekli gördüğünüz tüm ilgililerle paylaşmanızı öneririz.

1- Çeker ocak için uluslararası geçerli bir standart var mıdır?

DIN 12924 standardının içeriği 2003 yılında EN 14175 Standardı kapsamında 5 kısma ayrılarak çeker ocaklar için uluslararası geçerli olan kapsamlar oluşturulmuştur. Sonraki yıllarda 6. ve 7. Kısımlar standarda dahil edilerek, kapsamı genişletilmiştir.

EN 14175-1  -->  Terimler ve Ölçüler

EN 14175-2  -->  Güvenlik ve Verimlilik Gereksinimleri

EN 14175-3  -->  Tip Test Prosedürleri

EN 14175-4  -->  Yerinde Test Prosedürleri

EN 14175-5  -->  Kurulum ve Bakım Önerileri

EN 14175-6  -->  Değişken Debili Çeker Ocaklar

EN 14175-7  -->  Yüksek Termal ve Asit Yükü ile Özel Uygulamalar için Çeker Ocak

Ancak yukarıda belirtilen standartlar doğrultusunda testleri yapılarak uygunluk sertifikası almış olan çeker ocaklar, çalışmalarınız uygun ve güvenli bir ortam sağlar.

1- Hangi durumlarda çeker ocak kullanmalıyım?

Çalışmanızda aşağıdaki kimyasallardan birini kullanıyorsanız çeker ocak kullanmalısınız:

• Toksik uçucu malzemeler (kloroform, formaldehit)
• Korozif ve aşındırıcı kimyasallar
• Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı kimyasallar
• Kanserojenler ya da özellikle tehlikeli maddeler
• Toksik bir maddenin aerosolünü açığa çıkaracak bir prosedür
• Sıçrama ihtimali olan reaktif ya da patlayıcı malzemeler ve kimyasallar
• Toksik gazlar (NH3, CO, F2, CI2, H’S, NO2, vb.)
• Tehlikeli olsun olmasın kokulu tüm malzemeler

2- Çeker ocak penceresini neden kapalı tutmalıyım?

Pencere, patlama durumunda kalkan görevi görür ve yangın durumunda birincil korumayı sağlar. Çeker ocakta aktif olarak çalışmadığınız zamanlarda pencereniz KAPALI olmalıdır. Ayrıca laboratuVarı kullanan diğer kişilerin de kendi çeker ocaklarında çalışmadıkları zamanlarda pencereleri kapalı tutmaları konusunda dikkatli olunuz.

Penceresi kapalı olmayan bir çeker ocakta gerçekleşecek olası bir patlamada, cam parçaları, döküntüler ve kimyasallar laboratuvarın her yerine saçılabilir. Bu durum sadece deneyi gerçekleştirenin değil, laboratuvarı kullanan herkesin risk altına girmesine sebep olabilir.

Patlama tehlikesi olan deneyler yaptığınızda pencerenin kapalı olmasının yanı sıra ocağın içinde taşınabilir bir patlama kalkanı da kullanmalısınız. Ayrıca potansiyel olarak tehlikeli deneyler yaparken laboratuvarı kullanan diğer kişilere bilgi vermelisiniz. Bir kez daha belirtelim; kendi iyiliğiniz için pencereyi daima mümkün olan en alçak konumda tutmaya çalışın.

3- Ocakta çalışırken neden pencereyi bu kadar alçak tutmam gerekiyor?

Pencerenin altındaki ve üzerindeki temiz hava giriş açıklığı çeker ocağın hava akış özelliğini belirler. Pencerenin konumu çeker ocaktan geçen havanın hacmini değilse de, çeker ocaktan geçen havanın hızını kontrol eder ve hava akış hızı kimyasal buharların ne düzeyde yakalanacağını etkileyen etmenlerden biridir.

Pencereyi yukarı kaldırmak bu hızı azaltır ve buharların kenarlardan kaçıp odaya yayılmasına izin verir.

Çeker ocak havadaki kimyasalları yakalayıp bunları atmosfere tahliye ederek çalışır.

EN 14175-2 Standardı gereği, çalışma sırasındaki güvenli maksimum dikey pencere yüksekliği 50 cm. olarak belirlenmiştir ve bu seviyede bir güvenlik mandalı bulunmaktadır. Yatay konumdaki pencere açıklığı ise 60 cm.’yi geçmemelidir.

Ocağın performansı konusunda vereceğiniz en önemli karar pencerenin yüksekliğidir. Pencere açıklığı azaldıkça ocağın performansının arttığını göreceksiniz. Pencereyi güvenli pencere açıklığı mandalında ya da daha alçak bir konumda tutmak doğru uygulamadır. En yüksek koruma ise pencerenin rahat çalışma için belirlenmiş en düşük konuma getirilmesiyle sağlanır. 

4- Çeker ocağın içinde ne bulundurabilirim?

Genel olarak ocakta sadece devam eden deneyler bulunmalıdır. Diğer ekipmanları burada tutmak gerekiyorsa ocağın arka tarafında yer alan, hava akış kanallarını kapatmamasına dikkat edin. Ekipmanı yanlarda ve kirlilik kaynağından uzakta tutmaya çalışın. Çeker ocağa pencerenin kapanmasını engelleyecek hiçbir şey koymayın.

5- Çalışmayı neden çeker ocağın giriş kısmından geride tutmam gerekiyor?

Ocağın giriş kısmındaki kimyasallar verimli bir şekilde yakalanamaz ve odaya yayılabilirler. Kimyasalları pencereden en az 15 cm. geride tutmalısınız.

6- Ocağın içinde büyük ekipmanlar bulundurmam gerektiğinde ne yapmalıyım?

Ekipmanlar arka taraftaki hava akış kanallarını kapatıyorsa, bunları ocağın zemininden en az 10 cm. yukarıya kaldırarak ocağın arkasına hava ulaşmasını sağlayın.

7- Giriş hızı nedir?

Ocağın girişi hava yakalama işleminin olduğu açıklıktır. Giriş hızı buradan geçen havanın hızıdır. Bu hız ocağın performansının göstergesi olarak kullanılır.

8- Çeker ocaklar için ideal giriş hızı nedir?

Çeker ocakta çalışırken, hava laminar (düzenli) bir akış olarak ocağın girişinden geçer. Havanın hızı buhar ve parçacıkların ne kadar verimli bir şekilde yakalanıp laboratuvardan uzaklaştırıldığını belirleyen etmenlerden biridir.

Buharın yakalanması hava levhaları, ocağın şekli, konfigürasyonu, ocak içindeki ekipman ve çapraz cereyanlardan (insan trafiği, kapı ve havalandırma deliklerine yakınlık) da etkilenir.

EN 14175-3 Standardı gereği, Optimum giriş hızının 0,40-0,60 m/s olduğu tespit edilmiştir. Daha düşük hızlarda çeker ocak buharları yeterli hızda yakalayıp uzaklaştıramayabilir. Daha yüksek hızlarda ise hava akımı türbülans yaratabilir, girdaplar ve geri akışlar oluşturarak uzaklaştırma hızını kesebilir, buharların dışarı sızmasına sebep olabilir.

Ocağın verimliliği konusunda muhtemelen en iyi ölçüm görsel yolla, kuru buz ya da başka gözle görünür dumanların ocak içinde salınmasıyla yapılabilir. 

9- Ocak içinde ışık yanarken yanıcı kimyasallar kullanmak güvenli midir?

EN14175-2 Standardı gereği, Çeker ocakların içine yerleştirilen ışıklar yanıcı buharlarla teması engelleyecek şekilde kaplanır ve bu ışıklara “kendinden emniyetli” adı verilir. Yeni çeker ocakların içindeki tüm elektrik aksamı kendinden emniyetlidir ve yanıcı buharlar yangın tehlikesi yaratmaz.

Fakat ocak içinde başka elektrikli cihazlar ya da ısıtıcılar kullanırsanız bunlar yangına karşı emniyetli olmayabilirler. Bunların kendinden emniyetli olup olmadıklarını kontrol edin ya da bunları ocak dışında kullanın. Tüm ısıtıcılar ve yanıcı solventlerle çalışılırken dikkatli olunmalı, açık alev kullanılmamalı, diğer ısıtıcı elemanların sıcaklıkları dikkatle takip edilmelidir. 

10- Dışarıya bağlantısı olmayan bağımsız ya da “bacasız” çeker ocakları neden kullanmamalıyım? 

Solventleri binanın dışına çıkarmayan çeker ocaklar, kabin içindeki filtrelerin çeker ocak içindeki buhar ve toksinleri laboratuvar atmosferine kaçmadan yakalamasına dayalı olarak çalışırlar. Bazı buharlar filtrelerle tam olarak yakalanamaz ve laboratuvarda soluduğunuz havaya karışır. Ayrıca kirleticiler filtrelerde birikir ve tehlike yaratır. Filtrelerin değişimi için bir bakım takvimi hazırlanmalıdır ve bu genellikle yüklenici firmalara yaptırılır. Elbette filtrelerin de tehlikeli atık olarak bertaraf edilmesi gerekir.

11- Biyolojik Güvenlik Dolabı’nda yanıcı ya da toksik kimyasallar kullanabilir miyim?

Biyogüvenlik dolapları (BGD) mikroplar ve sporlar gibi bulaşıcı etmenleri arındırmak için kullanılır. Hava bir HEPA filtreden geçer ve tekrar odaya verilir. Filtre küçük parçacıkları ayırır; fakat buhar ve gazları ayırmaz, bu yüzden BGD kimyasallarla kullanılmamalıdır (dekontaminasyon için küçük miktarlarda etanol ya da izopropanol kullanılabilir).

12- Ocak altı dolaplar kimyasal depolamak için uygun mudur?

Tüm çeker ocak altı dolapları atık hava sistemine bağlı olmalı ve depolanacak kimyasalın özelliğine göre uygun yapıda dolaplar kullanılmalıdır.

13- Pencerenin camı beni patlamalardan korur mu?

Pencere sizi bazı patlama ve yangınlardan korur ve bu nedenle mümkün olduğunca alçakta tutulmalıdır. Fakat reaktif maddelerle ya da basınçlı ekipmanla çalışıyorsanız düzeneğinizi taşınabilir bir patlama kalkanı arkasında tutmanız gerekir.

14- Hava girdaplarını nasıl engelleyebilir ya da çeker ocağın verimliliğini nasıl artırabilirim?

Laboratuvar kapılarını ve pencerelerini kapalı tutun. Bu fazladan hava girişleri ocağın performansını etkileyebilir, odanın içinde türbülans yaratabilir ya da odanın negatif basıncını kaybetmesine sebep olabilir.

Çeker Ocaklar kullanılırken etraflarındaki insan trafiği kısıtlanmalıdır. Ocakların önünde trafik ya da hızlı hareketler türbülans yaratabilir ve çeker ocağın yakalama performansını olumsuz etkileyebilir.

Çeker Ocağın pencere düzleminden en az 15 cm. uzakta durun. Bu mesafe girdapların buharı size doğru üflemesi riskini azaltır ve ocağın çekiş performansını azami düzeye çıkartır.

Eğer çeker ocağın hava girişi yönünden hortum ya da kablolar sokulacaksa bunları hava levhasının altından geçirerek pencerenin tam olarak kapanmasını sağlayın.

15- Ocakta çalışırken elektrik kesintisi olursa ne yapmalıyım?

Pencereyi 2,5-5 cm. civarına indirerek baca etkisi oluşturun, bu etki ocağa bir miktar hava girişi sağlayarak mevcut buharları içeride tutar.

16- Laboratuvardaki diğer ekipmanlara atık hava çıkışı eklemem gerektiğinde ne yapmalıyım?

Havalandırma sistemini kendiniz kurmaya çalıştığınızda mevcut sistemin verimliliğini düşürürsünüz. Atık hava sistemleri, yakalama verimliliği, diğer laboratuvarlardaki mevcut ekipmanlar ve enerji verimliliği için dengelenmiştir. Havalandırma ihtiyaçlarınız değiştiğinde MUTLAKA tesis yönetimi ile iletişime geçin.

17- Vakum pompalarıyla özel bir şey yapmalı mıyım?

Tehlikeli maddeler bir vakum sistemi ile toplanmalıdır. Vakum pompası çıkışında tehlikeli maddeler bulunuyorsa, bu dumanları laboratuvar dışında tutmak için doğru şekilde havalandırılması gerekir.

18- Çeker ocağın alarmı çalıyorsa ne yapmalıyım?

1. Tüm deneyleri durdurun.
2. Pencereyi tamamen kapatın.
3. Arıza müdahale teknik personellerine haber verin.

19- Ocakta lavabo bulunabilir mi?

Ocaklarda küçük lavabolar (cup sink) bulunabilir; fakat bu kimyasalların gidere akması riskini doğurur ve muhtemelen kimyasaldan korunması gereken bir giderin yanında açık kimyasal kapları ile çalışacaksınız. Kimyasallarınızı çevreden uzak tutmak için tüm lavaboların en az 1 cm. yükseltilmiş kenarları olmalıdır.

20- Hortum, kablo vb. tesisatlar döşemek için ocağın içinde arka iki tarafta bulunan servis panelini kaldırmak uygun mudur?

Servis paneli kaldırıldığında ocağın yakalama verimliliği büyük oranda kaybolur; çünkü ocak içindeki atık hava servis paneli açıklığından geçip laboratuvara ulaşabilir. Ocağın iç duvarlarından ya da servis panellerinden herhangi bir şey geçirmeden önce üretici firma yetkilileri ile iletişime geçin.